Banki Centralne

Banki centralne to instytucje finansowe, którym przyznano uprzywilejowaną kontrolę nad produkcją i dystrybucją pieniądza w ramach danego kraju. We współczesnych gospodarkach bank centralny jest zwykle odpowiedzialny za formułowanie polityki pieniężnej i regulację banków członkowskich.

Banki centralne są z natury instytucjami nierynkowymi, a nawet antykonkurencyjnymi. Chociaż niektóre banki są znacjonalizowane, wiele banków centralnych nie jest agencjami rządowymi, dlatego często są określane jako politycznie niezależne. Jednak nawet jeśli bank centralny nie jest prawnie własnością rządu, jego przywileje są ustanawiane i chronione prawem.

Krytyczną cechą banku centralnego – odróżniającą go od innych banków – jest jego prawny monopol, który daje mu przywilej emitowania banknotów i gotówki. Prywatne banki komercyjne mogą jedynie wystawiać zobowiązania płatne na żądanie, takie jak sprawdzanie depozytów.

Chociaż zakres ich odpowiedzialności jest szeroki, w zależności od kraju, obowiązki banków centralnych (i uzasadnienie ich istnienia) zwykle dzielą się na trzy obszary.

Po pierwsze, banki centralne kontrolują krajową podaż pieniądza i manipulują nią: emitują walutę i ustalają oprocentowanie pożyczek i obligacji. Zazwyczaj banki centralne podnoszą stopy procentowe, aby spowolnić wzrost i uniknąć inflacji; obniżają je, aby pobudzić wzrost, działalność przemysłową i wydatki konsumpcyjne. W ten sposób zarządzają polityką pieniężną, aby kierować gospodarką kraju i osiągać określone cele gospodarcze.

Większość banków centralnych ustala obecnie stopy procentowe i prowadzi politykę pieniężną, przyjmując cel inflacyjny wynoszący 2-3% rocznej inflacji.

Po drugie, regulują banki członkowskie poprzez wymogi kapitałowe, wymogi dotyczące rezerw (które określają, ile banki mogą pożyczać klientom i ile gotówki muszą mieć pod ręką) oraz gwarancje depozytów. Udzielają również pożyczek i usług dla krajowych banków i ich rządów oraz zarządzają rezerwami walutowymi.

Wreszcie, bank centralny działa również jako pożyczkodawca awaryjny dla banków komercyjnych i innych instytucji znajdujących się w trudnej sytuacji, a czasem nawet dla rządu. Na przykład, kupując rządowe obligacje dłużne, bank centralny zapewnia atrakcyjną politycznie alternatywę dla opodatkowania, gdy rząd musi zwiększyć dochody.
Przykład: Rezerwa Federalna

Oprócz wyżej wymienionych środków, banki centralne mają do dyspozycji inne działania. Na przykład w Stanach Zjednoczonych bankiem centralnym jest System Rezerwy Federalnej, czyli „Fed”. Rada Rezerwy Federalnej (FRB), organ zarządzający Fed, może wpływać na krajową podaż pieniądza poprzez zmianę wymogów dotyczących rezerw. Kiedy minimalne wymagania spadają, banki mogą pożyczać więcej pieniędzy, a podaż pieniądza w gospodarce rośnie. Z drugiej strony, podniesienie rezerw obowiązkowych zmniejsza podaż pieniądza. Rezerwa Federalna została utworzona na mocy Ustawy o Rezerwie Federalnej z 1913 roku.

Kiedy Fed obniża stopę dyskontową, którą banki płacą od krótkoterminowych pożyczek, zwiększa również płynność. Niższe stopy zwiększają podaż pieniądza, co z kolei pobudza aktywność gospodarczą. Jednak obniżające się stopy procentowe mogą napędzać inflację, więc Fed musi być ostrożny.

Fed może przeprowadzać operacje otwartego rynku, aby zmienić stopę funduszy federalnych. Fed kupuje rządowe papiery wartościowe od handlarzy papierami wartościowymi, dostarczając im gotówkę, zwiększając w ten sposób podaż pieniądza. Fed sprzedaje papiery wartościowe, aby przenieść gotówkę do kieszeni i poza system.

Pierwszymi prototypami nowoczesnych banków centralnych były Bank Anglii i szwedzki Riksbank, których historia sięga XVII wieku. Bank Anglii jako pierwszy uznał rolę pożyczkodawcy ostatniej instancji. Inne wczesne banki centralne, w szczególności Bank Francji Napoleona i niemiecki Reichsbank, zostały utworzone w celu finansowania kosztownych rządowych operacji wojskowych.

To głównie dlatego, że europejskie banki centralne ułatwiły rządom federalnym wzrost, prowadzenie wojny i wzbogacanie specjalnych interesów, że wielu ojców założycieli Stanów Zjednoczonych – najbardziej żarliwie Thomas Jefferson – sprzeciwiało się ustanowieniu takiego podmiotu w ich nowym kraju. Pomimo tych zastrzeżeń, młody kraj miał zarówno oficjalne banki narodowe, jak i liczne banki licencjonowane przez państwo przez pierwsze dziesięciolecia swojego istnienia, aż do ustanowienia „okresu wolnej bankowości” między 1837 a 1863 rokiem.

Ustawa o bankowości narodowej z 1863 r. stworzyła sieć banków narodowych i jedną walutę amerykańską. Stany Zjednoczone doświadczyły następnie serii paniki bankowej w latach 1873, 1884, 1893 i 1907. W odpowiedzi w 1913 r. Kongres Stanów Zjednoczonych ustanowił System Rezerwy Federalnej i 12 regionalnych banków Rezerwy Federalnej w całym kraju, aby ustabilizować działalność finansową i operacje bankowe. Nowy Fed pomógł w finansowaniu I i II wojny światowej poprzez emisję obligacji skarbowych.

Pomiędzy 1870 a 1914 rokiem, kiedy waluty światowe były powiązane ze standardem złota, utrzymanie stabilności cen było znacznie łatwiejsze, ponieważ ilość dostępnego złota była ograniczona. W konsekwencji ekspansja monetarna nie mogła nastąpić po prostu z politycznej decyzji o wydrukowaniu większej ilości pieniędzy, więc inflację łatwiej było kontrolować. Bank centralny w tym czasie był przede wszystkim odpowiedzialny za utrzymanie wymienialności złota na walutę; wyemitował banknoty w oparciu o rezerwy złota danego kraju.

W momencie wybuchu I wojny światowej standard złota został porzucony i stało się jasne, że w czasach kryzysu rządy borykające się z deficytami budżetowymi (ponieważ prowadzenie wojny kosztuje) i potrzebujące większych zasobów nakazałyby drukowanie większej ilości pieniędzy. Gdy rządy to zrobiły, napotkały inflację. Po wojnie wiele rządów zdecydowało się na powrót do standardu złota, aby spróbować ustabilizować swoje gospodarki. Wraz z tym wzrosła świadomość wagi niezależności banku centralnego od jakiejkolwiek partii politycznej lub administracji.

W niepokojących czasach Wielkiego Kryzysu w latach trzydziestych XX wieku i po II wojnie światowej rządy światowe w przeważającej mierze opowiadały się za powrotem do banku centralnego zależnego od procesu podejmowania decyzji politycznych. Pogląd ten wynikał głównie z potrzeby ustanowienia kontroli nad gospodarkami zniszczonymi wojną; co więcej, nowo niepodległe narody zdecydowały się zachować kontrolę nad wszystkimi aspektami swoich krajów – ostry sprzeciw wobec kolonializmu. Rozwój gospodarek zarządzanych w bloku wschodnim był również odpowiedzialny za zwiększoną ingerencję rządu w makroekonomię. Ostatecznie jednak niezależność banku centralnego od rządu wróciła do mody w zachodnich gospodarkach i zwyciężyła jako optymalny sposób osiągnięcia liberalnego i stabilnego reżimu gospodarczego.