Coraz więcej osób posiadających aktywa cyfrowe zastanawia się, czy możliwa jest egzekucja komornicza z kryptowalut. Wraz z dynamicznym rozwojem rynku krypto rośnie liczba przypadków, w których komornik musi ustalić sposób zajęcia tych aktywów w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. W niniejszym artykule dowiesz się, jakie przepisy regulują ten proces oraz jakie strategie stosują komornicy w celu przejęcia kryptowalut.
Podstawy prawne zajęcia kryptowalut
Zgodnie z polskim prawem kryptowaluty są uznawane za prawa majątkowe. Nie mają charakteru rzeczy, lecz są traktowane jako cyfrowe aktywa podlegające egzekucji na mocy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 909 i n.) oraz ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Komornik może zająć kryptowaluty dłużnika w kilku formach:
- Jako ruchomości – w przypadku sprzętu przechowującego kryptowaluty, np. portfeli typu Ledger lub Trezor.
- Jako wierzytelności – gdy środki są przechowywane na kontach giełd kryptowalut lub kantorów online i mają podlegać wypłacie jako FIAT.
- Jako prawa majątkowe – w przypadkach, gdy aktywa są częścią majątku ujętego w wykazie majątkowym dłużnika i nie zostały sprzedane na FIATy.
Czy komornik może zająć kryptowaluty przechowywane na giełdzie?
Tak, komornik może zablokować i zająć kryptowaluty przechowywane na giełdach kryptowalut oraz kantorach online. Pamiętajmy jednak o tym, że jest to możliwe jedynie w dwóch przypadkach – gdy giełda, bądź kantor kryptowalut ma siedzibę w Polsce, gdy ma sam oddział w Polsce. W takich sytuacjach stosuje się przepisy o zajęciu wierzytelności (art. 909 i n. kodeksu postępowania cywilnego). Procedura wygląda następująco:
- Wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika, w tym kont na polskich giełdach kryptowalut.
- Komornik kontaktuje się z giełdą pisemnie i nakazuje zabezpieczenie majątku dłużnika w celu zaspokojenia roszczeń (poprzez zajęcie wierzytelności, bądź praw majątkowych)
- Giełda może być zobowiązana do zamrożenia środków oraz sprzedaży kryptowalut na waluty FIAT, które następnie trafiają na rachunek wskazany przez komornika.
Jak komornik może przejąć kryptowaluty przechowywane poza giełdą?
Jeśli kryptowaluty są przechowywane w cyfrowych portfelach poza giełdą (np. Ledger, Trezor), ich zajęcie jest trudniejsze, ale nie niemożliwe. W tym przypadku komornik może zająć sam portfel jako ruchomość oraz zażądać od dłużnika ujawnienia kluczy prywatnych. Jeśli dłużnik odmówi współpracy, może narazić się na następujące konsekwencje prawne:
- Zgodnie z art. 300 kodeksu karnego, ukrywanie majątku przed komornikiem może skutkować pozbawieniem wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
- Fałszywe oświadczenie o braku kryptowalut może prowadzić do odpowiedzialności karnej oraz grzywny (do 3000 złotych, która może być nakładana wielokrotnie).
Które aktywa podlegają zajęciu komorniczemu?
Zgodnie z przepisami działu III kodeksu postępowania cywilnego, komornik może zająć różne składniki majątku dłużnika, w tym:
- Środki zgromadzone na rachunkach bankowych,
- papiery wartościowe, udziały w spółkach,
- nieruchomości,
- ruchomości (samochody, sprzęt elektroniczny, biżuteria),
- cyfrowe aktywa, w tym kryptowaluty.
Nie wszystkie przedmioty mogą jednak być zajęte. Zgodnie z prawem, komornik nie może zająć rzeczy wyłączonych spod egzekucji, takich jak:
- podstawowe urządzenia gospodarstwa domowego (lodówka, pralka),
- narzędzia pracy,
- alimenty, zasiłki rodzinne,
- przedmioty o charakterze sentymentalnym, np. obrączki ślubne.
Czy można ukryć kryptowaluty przed komornikiem?
Ukrywanie majątku w kryptowalutach nie jest legalne. Dłużnik jest zobowiązany do złożenia wykazu majątku oraz ujawnienia informacji o posiadanych aktywach. Nieujawnienie kryptowalut może prowadzić do:
- nałożenia kar finansowych,
- konsekwencji karnych (pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat),
- przeszukania mieszkania i innych miejsc przechowywania majątku (nawet pod nieobecność dłużnika przy udziale ślusarza oraz organów ścigania).
Co powinna zrobić giełda, bądź kantor kryptowalut po zajęciu wierzytelności?
Gdy giełda kryptowalut otrzyma od komornika pismo informujące o zajęciu środków należących do jednego z jej użytkowników, musi działać szybko i zgodnie z przepisami prawa. Przede wszystkim, nie powinna ignorować takiego pisma, ponieważ nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z egzekucji może prowadzić do konsekwencji prawnych i finansowych. Poniżej przedstawiamy, jak powinna postąpić giełda krok po kroku:
Potwierdzenie odbioru pisma i analiza jego treści
Po otrzymaniu zawiadomienia od komornika giełda powinna potwierdzić odbiór dokumentu oraz dokładnie przeanalizować jego treść. Kluczowe jest zrozumienie, czy dotyczy on konkretnego użytkownika oraz jakiego rodzaju wierzytelność podlega zajęciu. Zgodnie z art. 896 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, komornik ma prawo wezwać giełdę do zablokowania środków dłużnika i przekazania ich na rachunek depozytowy Ministerstwa Finansów lub na wskazane konto komornicze.
Natychmiastowe zamrożenie środków użytkownika
Jeśli giełda potwierdzi, że osoba wskazana w piśmie posiada aktywa na jej platformie, powinna niezwłocznie zablokować rachunek użytkownika w zakresie środków objętych zajęciem. Zgodnie z przepisami, dłużnik nie ma prawa swobodnie dysponować zajętymi aktywami, a giełda nie może umożliwiać mu ich wypłaty ani transferu na inne konta.
Poinformowanie użytkownika o zajęciu
Kolejnym krokiem jest powiadomienie użytkownika o fakcie zajęcia jego kryptowalut. Giełda powinna przekazać mu informację, że jego aktywa zostały zamrożone na skutek postępowania egzekucyjnego i że nie może nimi obracać. Warto również wskazać mu dalsze kroki, jakie może podjąć, np. możliwość wniesienia sprzeciwu do sądu lub negocjacji z wierzycielem.
Odpowiedź na wezwanie komornika
Giełda ma obowiązek, w terminie siedmiu dni, złożyć oświadczenie, w którym informuje komornika:
- Czy wskazany użytkownik faktycznie posiada na niej kryptowaluty i w jakiej wysokości.
- Czy na aktywa te są nałożone inne ograniczenia lub czy inne osoby roszczą sobie do nich prawa.
- Czy w związku z tą wierzytelnością toczyły się lub toczą postępowania egzekucyjne.
Ten obowiązek wynika bezpośrednio z art. 896 § 2 KPC. Jeśli giełda nie złoży takiego oświadczenia w terminie, może narazić się na konsekwencje prawne, w tym odpowiedzialność za ewentualne utrudnianie egzekucji.
Sprzedaż kryptowalut i przekazanie środków
W przypadku, gdy egzekucja komornicza dotyczy kryptowalut, a nie tradycyjnych walut FIAT, giełda powinna dokonać ich sprzedaży na rynku i przekazać uzyskane środki na rachunek wskazany przez komornika. Działanie to jest konieczne, ponieważ polskie prawo traktuje kryptowaluty jako cyfrowe odwzorowanie wartości, a ich zajęcie odbywa się na podstawie przepisów o wierzytelnościach (art. 909 i n. KPC). W praktyce oznacza to, że egzekucja odbywa się nie na samych tokenach, ale na ich wartości wyrażonej w pieniądzu fiducjarnym.
Zabezpieczenie przed odpowiedzialnością prawną
Giełda powinna zadbać o pełną dokumentację dotyczącą zajęcia środków. Warto zachować kopie korespondencji z komornikiem oraz z użytkownikiem, a także raporty dotyczące zamrożenia środków i ich przekazania. W razie ewentualnych skarg lub sporów prawnych giełda będzie miała dowody na to, że działała zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Reagowanie na ewentualne zbiegi egzekucji
Może się zdarzyć, że wobec jednego użytkownika toczy się więcej niż jedno postępowanie egzekucyjne. W takim przypadku giełda musi ustalić, który organ egzekucyjny ma pierwszeństwo do zajętych środków. Jeśli nie jest to jednoznaczne, zgodnie z przepisami powinna przekazać środki organowi, który zajął je jako pierwszy lub na poczet należności w najwyższej kwocie.
Podsumowanie
Możliwa jest egzekucja komornicza z kryptowalut, ale jej przebieg zależy od sposobu przechowywania aktywów. Jeśli kryptowaluty znajdują się na giełdzie, komornik może je zablokować i przeznaczyć do sprzedaży. W przypadku portfeli offline, egzekucja jest trudniejsza, ponieważ wymaga dostępu do kluczy prywatnych. Dłużnik jest zobowiązany do ujawnienia posiadanego majątku, a ukrywanie kryptowalut może prowadzić do odpowiedzialności karnej. Regulacje dotyczące zajęcia kryptowalut wciąż się rozwijają, dlatego warto śledzić zmiany w prawie dotyczącym egzekucji majątkowej.