Na tle zachodnich sankcji, które ograniczyły dostęp Rosji do globalnego systemu bankowego, Kreml radykalnie zmienił swoje nastawienie do cyfrowych walut. Jeśli wcześniej rosyjscy urzędnicy nazywali je wysoce spekulacyjnymi i niezwykle ryzykownymi, ostatnio retoryka wyraźnie złagodniała. Wydaje się, że Rosja rozważa częściową legalizacja kryptowalut. Czy pomoże przełamać blokadę ekonomiczną i co zyskają na tym władze i zwykli obywatele?
Sytuacja przed wojną
Kryptowaluty są bardzo popularne wśród Rosjan. W lutym 2022 r. obywatele Federacji Rosyjskiej posiadali aktywa kryptograficzne o wartości 16,5 bln rubli (ponad 214 mld USD), co stanowiło 12% globalnej wartości aktywów kryptowalutowych, podał Bloomberg, powołując się na źródła rządowe. W kwietniu premier Michaił Miszustin ogłosił, że ponad 10 milionów młodych Rosjan posiada kryptowalutowe portfele.
Ponadto, według Cambridge University Centre for Alternative Finance, na początku 2022 roku Rosja była jednym z pięciu największych krajów wydobywających bitcoiny, dostarczając prawie 5% światowej produkcji. Według rosyjskiego operatora centrum danych BitRiver do lutego 2022 r . w Rosji było około 300 tysięcy górników – osób fizycznych i prawnych.
Mimo to władze od lat wykazują ostrożny, a nawet otwarcie negatywny stosunek do kryptowalut i starają się w ten czy inny sposób ograniczyć ich obrót. W szczególności 1 stycznia 2021 roku w Federacji Rosyjskiej weszła w życie ustawa „O cyfrowych aktywach finansowych”, która zabrania używania kryptowalut do płacenia za towary i usługi (choć ustawa nie zawierała bezpośredniego zakazu używania kryptowalut jako środka płatniczego).
Szczególnie twarde stanowisko zajął Bank Centralny, którego szefowa Elwira Nabiullina nazwała kryptowaluty „zagrożeniem dla dobrobytu obywateli, stabilności finansowej, rynku finansowego” oraz „wysoce spekulacyjnym zmiennym aktywem” i narzędziem o charakterze przestępczym.
W styczniu 2022 roku Bank Centralny opublikował swój pierwszy raport na temat regulacji rosyjskiego rynku kryptowalut, proponując zestaw najbardziej drastycznych środków: zakaz wydobycia, działania giełd kryptowalut, giełd kryptowalut, platform P2P (platformy, mogą bezpośrednio wymieniać aktywa cyfrowe), operacji kryptowalutowych na rzecz organizacji finansowych. Raport zawierał również informację o ustaleniu odpowiedzialności za płacenie za usługi i towary kryptowalutą.
W odpowiedzi na raport Banku Centralnego Ministerstwo Finansów przedstawiło alternatywną, bardziej liberalną koncepcję. Regulator zaproponował wprowadzenie identyfikacji właścicieli portfeli kryptowalutowych, podział inwestorów kryptowalutowych na kategorie oraz wydawanie licencji wyspecjalizowanym platformom handlowym. Ministerstwo Finansów poparło jednak pomysł wprowadzenia zakazu używania kryptowalut jako środka płatniczego na terytorium Federacji Rosyjskiej.
Ze swojej strony rząd, reprezentowany przez ministra rozwoju cyfrowego Maksuta Szadajewa, sprzeciwił się całkowitemu zakazowi transakcji kryptowalutowych, na co nalegał Bank Centralny. Do dyskusji włączył się prezydent Władimir Putin i poprosił urzędników o osiągnięcie konsensusu. Putin zauważył też, że Rosja ma „pewne przewagi konkurencyjne w dziedzinie kryptowalut, zwłaszcza w górnictwie – nadwyżkę energii elektrycznej i dobrze wyszkolony personel dostępny w kraju”.
Rosja chce regulacji rynku kryptowalut
Na tle bezprecedensowej fali międzynarodowych sankcji za atak na Ukrainę władze rosyjskie nieco zrewidowały swoje podejście. Po 24 lutego znaczna część rosyjskich rezerw walutowych została zablokowana, a rozliczenia w walutach fiducjarnych utrudnione, co znacznie skomplikowało handel międzynarodowy. Urzędnicy liczą teraz, że legalizacja płatności transgranicznych w walutach cyfrowych pozwoli ominąć ograniczenia finansowe.
Aktualnie władze nadal mają tendencję do ograniczania korzystania z kryptowalut przez społeczeństwo i przedsiębiorstwa, jednocześnie zwiększając wykorzystanie przez rząd i podmioty prorządowe.
W lipcu 2022 roku Duma Państwowa uchwaliła ustawę zakazującą używania kryptowalut jako środka płatniczego. Jednocześnie Bank Centralny i Ministerstwo Finansów porozumiały się generalnie w sprawie projektu ustawy o wykorzystaniu kryptowalut w rozliczeniach międzynarodowych.
We wrześniu premier Miszustin zaprosił Bank Centralny, Ministerstwo Finansów, Federalną Służbę Podatkową, Rosfinmonitoring i FSB do wypracowania do 19 grudnia uzgodnionego stanowiska w sprawie regulacji rynku aktywów cyfrowych i przedstawienia propozycji wykorzystania cyfrowego rubla, kryptowaluty i kopalnii.
20 października Anatolij Aksakow, przewodniczący Komisji Dumy Państwowej ds. Rynku Finansowego, mówił o planach przyjęcia ustaw regulujących opodatkowanie kryptowalut i ich wykorzystanie w rozliczeniach międzynarodowych. Przemawiając na forum „Prawo w środowisku cyfrowym”, parlamentarzysta wyraził przekonanie, że nowe przepisy pozwolą na obejście zachodnich ograniczeń finansowych. „Blockchain jest trudny do kontrolowania, trudno jest zidentyfikować pochodzenie jego uczestników, dzięki czemu wielu użytkowników będzie mogło obejść sankcje” – powiedział Aksakow.
Regulacja rynku kryptowalut pozostaje na etapie dyskusji
19 października Duma Państwowa odrzuciła w pierwszym czytaniu projekt ustawy „O górnictwie w Federacji Rosyjskiej”. Podejmując tę decyzję, posłowie wzięli pod uwagę stanowisko Komitetu Dumy Państwowej w sprawie rynku finansowego. Jej członkowie skrytykowali projekt ustawy za umożliwienie używania kryptowalut jako środka płatniczego. Następnego dnia wiceprzewodniczący Komisji Dumy Państwowej ds. Polityki Informacyjnej Anton Gorelkin obiecał przedstawić „bardziej dopracowany dokument”, który „nie zagraża rublowi jako jedynemu środekowi płatniczemu, który akceptuje Rosja”.
Aksakow obiecał również wprowadzić dodatkowy projekt ustawy regulujący korzystanie z walut cyfrowych w rosyjskich eksperymentalnych reżimach prawnych – na przykład w celu płacenia za import równoległy. Jednocześnie poseł podkreślił , że projekt ustawy nie będzie jeszcze wyjaśniał niuansów podatkowych, które następnie zostaną określone przez rząd.
Przewodniczący Komisji zauważył również, że rosyjscy górnicy nie mogą skutecznie sprzedawać wydobywanej kryptowaluty w obcych jurysdykcjach, dlatego wskazane jest „tworzenie rosyjskich regulowanych platform wymiany kryptowalut między górnikami a zagranicznymi uczestnikami działalności gospodarczej”.
17 listopada do Dumy Państwowej wpłynął projekt ustawy proponujący legalizację wydobycia kryptowaluty, a także umożliwienie górnikom sprzedaży wydobytej waluty za pośrednictwem zagranicznych systemów lub platformy, która ma powstać w Rosji w ramach eksperymentalnego projektu reżimu prawnego. Ale inicjatywa może również skutkować zaprzestaniem prac platform i giełd kryptowalutowych w Federacji Rosyjskiej. W ten sposób ustawodawcy zamkną rynek rosyjski, zezwalając na korzystanie z walut cyfrowych jako środka płatniczego tylko poza Rosją – w obcych jurysdykcjach.
Rosja obejdzie sankcje?
Wydaje się, że rosyjskie firmy już w pewnym stopniu wykorzystują kryptowaluty w handlu międzynarodowym. W rozmowie z Izwiestią Władimir Gamza, szef Rady Izby Przemysłowo-Handlowej Federacji Rosyjskiej ds. polityki przemysłowej, finansowej i inwestycyjnej, powiedział, że kryptowaluty są wykorzystywane głównie w dostawach towarów eksportowych i imporcie komponentów do przemysłu rosyjskiego. Nie wymienił jednak konkretnych firm handlujących za pomocą kryptowalut.
Siergiej Mendelejew, dyrektor wykonawczy banku kryptowalut InDeFi SmartBank, znany specjalista w dziedzinie obiegu i regulacji kryptowalut, w komentarzu dla Eurasianet wyjaśnił: „Tam, gdzie to możliwe, rosyjscy i zagraniczni przedsiębiorcy pracujący w Rosji od dawna korzystają z płatności w kryptowalutach, niezależnie od sytuacji sankcji – po prostu dlatego, że jest to bardzo opłacalne i usuwa wiele problemów, takich jak kontrola waluty lub poprawna realizacja odprawy celnej ładunku”.
Cyfrowy rubel
Jeśli Ministerstwo Finansów postrzega kryptowaluty jako środek rozliczeń transgranicznych, to Bank Centralny proponuje wykorzystanie do tych celów cyfrowego rubla – elektronicznej wersji zwykłego rosyjskiego rubla. We wrześniu szef NBP Nabiullina powiedział, że regulator zamierza promować rubla cyfrowego w transakcjach transgranicznych i już opracowuje prototyp takiego systemu. Testy cyfrowego rubla w rzeczywistych operacjach zaplanowano na kwiecień 2023 r.
Nabiullina przyznaje, że sukces systemu zależy nie tylko od tego jak podejdzie do tego Rosja: „potrzebne są chęci i gotowość drugiej strony”. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że takie kalkulacje staną się prerogatywą wąskiego kręgu państwowych spółek – eksporterów surowców i dostawców towarów zagranicznych.
System rozliczeń transgranicznych w walutach cyfrowych będzie wymagał stworzenia odpowiednich ram prawnych, zatwierdzenia listy kryptowalut dopuszczonych do użytku (o ile sprawa nie ogranicza się do rubla cyfrowego) oraz synchronizacji pracy resortów. Równie ważnym czynnikiem jest reakcja Zachodu.
Ostra walka Rosja-Zachód
W kwietniu UE przyjęła pakiet sankcji, w tym zakaz świadczenia usług kryptowalutowych obywatelom Federacji Rosyjskiej i Białorusi, których depozyty przekraczają 10 000 euro.Na początku października UE zakazała Rosjanom posiadania kryptowalutowych portfeli w euro, niezależnie od kwoty depozytu. Według Komisji Europejskiej środki te zmniejszą dochody Federacji Rosyjskiej o co najmniej 7 mld euro. Wiele giełd kryptowalut działających w jurysdykcji UE spełniło już wymogi regulatora.
30 sierpnia organ ds. egzekwowania sankcji finansowych Ministerstwa Skarbu Wielkiej Brytanii nakazał giełdom kryptowalut zgłaszanie podejrzanych transakcji, które wydają się być próbami obejścia sankcji. 29 marca tego roku Departament Skarbu USA ostrzegł giełdy kryptowalut, że pomaganie rosyjskim firmom w obchodzeniu sankcji będzie miało konsekwencje. 22 września Kongres USA zatwierdził ustawę o przejrzystości kryptowalut, która ma uniemożliwić Rosji obchodzenie sankcji za pomocą kryptowalut. Teraz inicjatywa jest analizowana przez senacką Komisję Spraw Zagranicznych.
19 października władze USA zatrzymały lub umieściły na liście poszukiwanych pięciu Rosjan pod zarzutem handlu ropą naftową i zakupu amerykańskiej technologii wojskowej za pomocą kryptowalut. Wśród nich był syn krasnodarskiego gubernatora Artema Ussa, który został zatrzymany we Włoszech na wniosek Stanów Zjednoczonych i oczekuje na ekstradycję.
Ze względu na taką presję krąg krajów chcących handlować z Rosją w tym formacie może się zawęzić.
Na przykład 15 listopada Borys Titow, upoważniony przez Prezydenta Rosji do ochrony praw przedsiębiorców, przemawiając w Hawanie na 38. Międzynarodowej Wystawie i Targach Wielobranżowych FIHAV – 2022, powiedział , że „Rosja i Kuba dopuszczają opcje do wzajemnych rozliczeń w kryptowalutach w celu ułatwienia współpracy na tle sankcji nałożonych na oba kraje”.
Nowy system płatności nie będzie cudownym lekarstwem
„Nie jestem skłonny uważać kryptowaluty za swego rodzaju panaceum na obejście sankcji na skalę kraju takiego jak Rosja. Być może jest to dobre wyjście dla Korei Północnej, ale dla budżetu Federacji Rosyjskiej brzmi to bardzo absurdalnie ”- mówi Mendelejew z InDeFi SmartBank.
Eksperta dziwi też zaufanie rosyjskiego ustawodawcy do nieprzejrzystości operacji w blockchainie i anonimowości kryptowalut.
„To nie 2016, ale 2022. Od dawna wszystko jest zbyt przejrzyste, a systemy analityczne doskonale śledzą wszystkie transakcje. Znacznie łatwiej jest skonfiskować monety typu stablecoin niż nałożyć sankcje na konkretne konta, po prostu naciskając jeden przycisk bez żadnych sądów. Radziłbym więc najpierw dokładnie przestudiować materiał, a dopiero potem mówić o takich horyzontach, jak finansowe wojny kryptowalutowe w obszarze sankcji” – zauważa Mendelejew. „W związku z tym marzenia o przezwyciężaniu sankcji za pomocą krypto pozostaną w umysłach urzędników, którzy nie wiedzą, jak pisze się słowo bitcoin”.